Roma in Oost-Europa

Wie zijn zij?

Misschien is de bekendste naam zigeuners. Roma is een verzamelnaam voor zigeuners die als taal het Romani spreken. Dat is een enigszins primitieve taal met een beperkte woordenschat, aangevuld met de lokale talen.  In Duitsland spreken we over Sinti en Roma, waarbij de Sinti de West-Duitsers waren en de Roma  de Oost-Duitsers. De meeste Roma wonen op de Balkan en in de voormalige Oostbloklanden.  Er zijn in heel Europa naar schatting veertien miljoen Roma. Inmiddels zijn Roma verschenen in West-Europa, in landen als Duitsland, Frankrijk, Italië en Spanje. Dat de term zigeuners vermeden wordt, is omdat die vaak geassocieerd wordt met racisme, zoals bijvoorbeeld nigger in Amerika. Overigens wonen er zelfs Roma in de USA. Roma zijn nog steeds een herkenbare bevolkingsgroep, waar ter wereld ook.

Waar komen ze vandaan?

Een citaat: “Het gebeurde niet vaak dat ze ergens welkom waren sinds de Roma meer dan duizend jaar geleden in immigratiegolven uit de Punjab in India via Iran, Turkije en de Balkan, sommigen ook via Afrika, aan het begin van de vijftiende eeuw Midden- en West-Europa bereikten.” In taal, uiterlijk en cultuur is de herkomst nog herkenbaar van dit half-nomadische volk. De grootste concentratie van Roma vinden we nog steeds in Oost-Europa. Echter, de Roma zijn steeds meer op drift geraakt en op zoek naar welvaart in het Westen.

Hun geschiedenis

De geschiedenis van de Roma vertoont op veel punten een verrassende overeenkomst met die van de Joden. Het is een geschiedenis vol van racisme en progroms. In Auschwitz en andere concentratiekampen werden ook bijna een miljoen zigeuners vermoord als een proeftuin voor de Endlösing van de Joden. Maar eerder in de Middeleeuwen en tot 1856 toe was er zelfs spraken van slavernij.  Een citaat: “In 1445 nam vorst Vlad Dracul (Vlad de Duivel) in Bulgarije zo’n 12.000 personen die er uitzagen als Egyptenaren gevangen  en nam ze mee naar Walachije.  Zo werd hij de eerste die massaal Roma als slaven importeerde.” Net zoals de Joden werd de Roma geen grondbezit gegund. Ze waren daarom aangewezen op de handel, werk als hoefsmid en ketellapper en dergelijke voor hun levensonderhoud. De volkerenmoord onder de nazi’s is het trieste dieptepunt in de geschiedenis van de Roma, maar beslist niet het eindpunt. Ook vandaag is er nog volop uitsluiting, discriminatie en racisme.

Roma-cultuur

De Roma zijn vanouds een herkenbare bevolkingsgroep. Waarin dan wel? De Roma worden gezien als een trots volk. Veelzeggend is de titel van een boek over omzwervingen van de Roma: Begraaf me rechtop! Misschien is dit aspect wel een reactie op eeuwenlange onderdrukking. Roma worden ook gezien als vrijbuiters. Ook deze karaktertrek lijkt samen te hangen met onderdrukking en discriminatie. Vanouds zijn er sterke familieclans, met een patriarchale verhouding. Roma trouwen jong en de gezinnen zijn zeer kinderrijk. Groeiende aantal Roma veroorzaken ook gevoelens van bedreiging en overheersing bij hun buren. Ook negatieve kwalificaties zijn gegeven. Een citaat: “Roma liegen. Ze liegen veel vaker en met meer vindingrijkheid dan andere volken. Niet tegen elkaar, maar tegen de gadje (vreemdelingen).” Ook de kleine criminaliteit, zoals diefstal, is ze vaak –en terecht- toegeschreven. De laatste jaren is de situatie sterk verslechterd. Het heeft er alle schijn van dat de Roma steeds meer zijn losgeslagen van hun traditionele wortels. Roma worden zeker gediscrimineerd en buiten gesloten, maar er is ook alle reden voor. Enkele Roma-families hebben vaak rijkdom vergaard en exploiteren hun volksgenoten. Zo worden veel meisjes al jong in de prostitutie gedreven. Er is sprake van veel criminaliteit, vooral ook van gewelddadige bendes. Ook is er sprake van waarzeggen en georganiseerd bedelen. Er wordt gesproken over zigeunercriminaliteit, net zoals bij ons over marokkanencriminaliteit.

Niet alle Roma houden er een half-nomadische levenswijze op na. Er zijn er ook velen die wonen in gewone huizen, zij het vaak krotten, maar ook paleizen. Daarbij zijn de huizen vaak onafgemaakt, onder andere om de onroerend goed belasting te ontduiken. Vaak wonen in een huis hele families van drie generaties. De houding naar buiten toe is vaak erg gesloten: wij tegenvoer zij (Roma tegenover gadjes). Toch zijn Roma nog echte trekvogels, zij trekken naar gebieden waar wat te verdienen, te werken of te bedelen is.

Nog een aspect vraagt onze aandacht: Roma zijn nog vaak analfabeet. De kinderen  zijn moeilijk bij het onderwijs te betrekken, ook als er leerplicht is. Er is sprake van grote onderwijsachterstanden. Veel Roma zijn aangewezen op speciaal onderwijs. Dit is een hoofdreden van sociale achterstand op allerlei gebied.

Roma en de HOE

In de landen waar HOE hulp verleent komen veel Roma voor. Ook aparte Romascholen komen voor. In Hongarije, Roemenië en Slowakije zijn talloze voorbeelden van hulp aan Roma. Zo bezoeken ook Roma-kinderen door HOE gesteunde scholen.  Er is sprake van evangelisatieprojecten vanuit de kerken waarmee contact wordt onderhouden. Ook is er sprake van zomerkampen (onder andere) voor Roma-kinderen. Ook materiële hulp wordt soms gegeven.

Literatuur